1Đặt vấn đề
Theo số liệu mới nhất được Cục Quản lý thị trường (QLTT) công bố, tính riêng trong quý 1-2017, Cục QLTT đã phát hiện gần 5.500 vụ vi phạm về hàng giả, hàng kém chất lượng, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, với số tiền xử phạt gần 16 tỷ đồng. Trong năm 2016, lực lượng QLTT trên cả nước phát hiện, xử lý khoảng 30.000 vụ vi phạm về hàng giả, hàng kém chất lượng, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, với tổng số tiền xử phạt vi phạm hành chính trên 93 tỷ đồng; trị giá hàng vi phạm hơn 1.000 tỷ đồng. Đáng chú ý, trong số các vụ vi phạm nêu trên có 1.632 vụ giả mạo chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu, bao bì; 499 vụ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ (trị giá hàng vi phạm trên 13 tỷ đồng); 25.060 vụ vi phạm về nhãn hàng hóa (trị giá hàng trên 989 tỷ đồng) … Tại TPHCM, từ đầu năm 2017 đến nay, Chi cục QLTT TPHCM đã xử phạt khoảng 1.400 vụ vi phạm (hàng giả, hàng nhập lậu, hàng nhái…) với tổng số tiền trên 55 tỷ đồng.
Tuy nhiên, qua đánh giá của các cơ quan chức năng thì những con số thật về số vụ vi phạm có lẽ lớn hơn rất nhiều, do hàng hóa được vận chuyển qua đường tiểu ngạch nên rất khó kiểm soát. Cũng có nơi thành lập hẳn những xưởng gia công quy mô gia đình rải khắp cả nước. Đáng cảnh báo hơn là nạn nhập khẩu các loại thuốc giả mà cụ thể là vụ thuốc H- Capita do công ty VN Pharma nhập về Việt Nam với mục đích hỗ trợ cho điều trị bệnh ung thư thật ra là thuốc giả (Theo ông Trần Hùng, Phó Chánh Văn phòng Thường trực Ban chỉ đạo Quốc gia về chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả (BCĐ 389)). Vậy thế nào là thuốc giả? Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO) thì thuốc giả là sản phẩm được gắn nhãn hiệu sai một cách gian dối và có chủ đích về đặc tính và/hoặc nguồn gốc. Thuốc giả có thể bao gồm thuốc thật ra đời đầu tiên được công nhận (branded products) hay thuốc thật ra đời sau gọi là generic. Thuốc giả có thể bao gồm: sản phẩm chứa đúng các thành phần hoặc chứa sai các thành phần so với thuốc thật, hoặc không có chứa hoạt chất hoặc không đủ hàm lượng hoạt chất hoặc với bao bì giả nhằm làm cho có sự nhận lầm là thuốc thật. ("WHO (1992) defines a counterfeit medicine as a medicine which is deliberately and fraudulently mislabelled with respect to identity and/or source. Counterfeiting can apply to branded and generic products. Counterfeit products may include the following: the correct ingredients, the wrong ingredients, no active ingredients, insufficient ingredients or fake packaging (ie, misleading about its origin or authenticity”)
Với những vấn nạn trên nhưng hành vi người tiêu dùng hiện nay với hàng giả, hàng nhái và hàng kém chất lượng như thế nào? Thực tế cho thấy trong những năm gần đây người Việt Nam đã có những sự nghiêm khắc hơn trong hành vi mua sắm của mình nhưng số đó còn quá ít nên vẫn chưa trở thành hành vi chung của đại đa số bộ phận người dân Việt Nam